Canto ostinato – aanhoudend gezang, letterlijk vertaald; een compositie over tijd, ruimte en eeuwigdurende beweging. Simeon ten Holt componeerde het werk in de jaren 1976-1979 voor toetsinstrumenten, bij voorkeur uit te voeren op vier piano’s.
De stijl van de compositie is enerzijds traditioneel, in het gebruik van akkoorden en de wetten van de harmonieleer; anderzijds is het werk vernieuwend, omdat het begrip tijd een eigen leven gaat leiden, een enorme dynamiek krijgt en uiteindelijk vorm en inhoud bepaalt. In plaats van een compositie die van a tot z vastligt schreef Ten Holt een ‘vrije’ vorm die overeenkomsten vertoont met die van minimalist Terry Riley. Het werk ‘in C’ van Riley bestaat, net als Canto Ostinato, uit een aantal maten die de spelers naar eigen inzicht kunnen herhalen. Anders dan de meeste minimalisten, die vaak de nadruk leggen op het ritmische aspect, zoekt Ten Holt het veel meer in de richting van de melodie en de klank.
De componist zegt zelf over het werk het volgende: tijd wordt de ruimte waarin het muzikale object gaat zweven.
Deze stijl leent zich, naar mijn mening, bij uitstek voor uitvoering op een orgel, omdat het een ruimtelijk instrument in een kerk is, en daarmee van zichzelf al een spirituele sfeer oproept. Deze sfeer wordt nog versterkt door het fijnzinnig proces van aanspraak en afspraak van de verschillende orgelpijpen, het orgel is immers een blaasinstrument.
De concerten lijken haast een ritueel, waarbij het resultaat elke keer anders is. Dit komt niet alleen doordat de componist bewust de uitvoeringsmogelijkheden heeft vrijgelaten, maar ook omdat hij de invulling van het te spelen materiaal aan de uitvoerder overlaat. Eigenlijk gaat dit nog een stap verder; net als bij improvisatie worden de muzikale keuzes pas gemaakt op het moment van uitvoering. Het is dan ook meer een proces, en velen spreken ook over ‘ werk in uitvoering’. Het stuk leidt als het ware zichzelf en het is de taak van de musici het stuk in juiste muzikale banen te voeren, waarbij ze ook afgaan op elementen van buitenaf; de akoestiek, het publiek, de sfeer; alles is van invloed op het uiteindelijke resultaat.
Canto Ostinato is net als Bach: “het maakt niet uit op welk instrument je het speelt, het blijft te herkennen als muziek van Bach door het muzikale ‘DNA’ dat de componist achterlaat in elke compositie”. Hetzelfde geldt voor Canto Ostinato, of het nu wordt uitgevoerd op piano’s, orgel, harp, marimba’s of synthesizers; het klinkt altijd als Canto Ostinato; letterlijk een hardnekkig aanhoudend gezang, waar bij tijd en ruimte los van elkaar komen te staan. Spanning en ontspanning verdwijnen en maken plaats voor een nieuwe ‘ware’ emotie. Deze neo-tonaliteit brengt weer veel mensen in contact met de beleving van een concert als zodanig. Opvallend is ook dat veel luisteraars deze muziek gebruiken om bij te mediteren, te rusten of juist geïnspireerder te werken (zoals kunstenaars), waarbij steeds opvalt dat het geen doorsnee klassieke luisteraars en/of concertbezoekers zijn. Simeon ten Holt heeft nieuw leven geblazen in een met uitsterven bedreigde tak van de kunst; het ‘concert’ waarbij het gaat om het nu en het ter plaatse beleven!
Vandaag vindt een uitvoering plaats van de versie voor pijporgel en vijf vrouwenstemmen, die ik vorig jaar maakte voor de samenwerking met Wishful Singing.
Vandaag de dag is tijd voor velen structuur, beperking zelfs, maar tijd bestaat niet. Canto ostinato – aanhoudend gezang; noem het ritueel, mantra, onthaasting of (misschien nog het meest) vrijheid.
Aart Bergwerff
SIMEON TEN HOLT – CANTO OSTINATO
(1923-2012) (1976)
· Deel 1
· Thema
· Deel 2b
· Thema
· Coda
Wishful Singing
Wishful Singing bestaat uit vijf klassiek geschoolde zangeressen met loepzuivere stemmen. Met grote passie en expressie zingen zij een brede waaier aan muziekstijlen, uiteenlopend van werken uit de renaissance en de barok tot volksmuziek en close harmony. Ook voeren zij graag hedendaags repertoire uit van componisten als Kate Moore, Joey Roukens en Steven Kamperman. In de afgelopen jaren betovert het ensemble haar publiek bovendien met de tijdloze schoonheid van het gregoriaans. In samenwerking met Herman Finkers – een groot pleitbezorger van deze muziek – zong Wishful Singing de Missa en Vespers in Mysterium en bracht de cd In Mysterium uit.
Wishful Singing wil met haar muziek stem en betekenis geven aan wat haar beweegt en inspireert. Het ensemble maakt daarbij gebruik van de unieke kracht van vocale muziek, waarin poëzie en compositie een bijzondere verbintenis aangaan. Wishful Singing treedt regelmatig op in Nederlandse zalen zoals het Concertgebouw in Amsterdam en op festivals als November Music en de Cello Biënnale, maar ook op prestigieuze buitenlandse festivals zoals het Schleswig-Holstein Musik Festival. Ook maakt het ensemble tournees, onder andere door Japan, de Verenigde Staten, Duitsland, Spanje, Estland en Italië.
Sinds de coronamaatregelen in maart 2020 van kracht werden, organiseert Wishful Singing verschillende online activiteiten om de verbinding met haar publiek te behouden. In 2020 bereikten de zangeressen in totaal meer dan 6.000 deelnemers met twee online cursussen gregoriaans en het online meezingproject KerstVerlichting Adventskalender. In 2021 lanceerden zij Zing je Sterk, een programma waarin mensen met Long Covid door zingen en ademoefeningen aan hun herstel werken.
Eerste sopraan: Anne-Christine Wemekamp (Amsterdam), Catelijn van Berkel (Amsterdam en Naarden), Ingrid Nugteren (Zwolle), Marie van Luijk (Goes)
Tweede sopraan: Bobbie Blommesteijn
Mezzosopraan: Marleen van Os
Eerste alt: Stella Brüggen
Tweede alt: Marjolein Stots
Aart Bergwerff
Aart Bergwerff is een gedreven en veelzijdig musicus. Hij houdt van spannende en avontuurlijke programmering. Aart heeft enerzijds een passie voor het klassieke repertoire en zoekt anderzijds graag naar nieuwe wegen en vormen in de orgelcultuur. Zo werkt hij regelmatig samen met videokunstenaar Jaap Drupsteen. Met de Turkse derwisj-danser Kadir Sonuk maakte hij de voorstelling ‘East meets West’, op muziek van Canto Ostinato van Simeon ten Holt. Een ander voorbeeld is de productie Mi Corazón, waarin orgel en tangodans elkaar ontmoeten. Helderheid, transparantie, klankkleur en timing kenmerken het musiceren van Aart. Verder is hij een begenadigd verteller, hij bezit de gave om beeldend over muziek te spreken.
Aart is sinds 2012 organist van de Grote of Onze-Lieve-Vrouwe-Kerk te Breda en artistiek leider van stichting Art UnOrganized. Als concert-organist treedt hij veelvuldig op tijdens concerten en festivals in binnen- en buitenland. Als docent is Aart verbonden aan het Rotterdams Conservatorium, onderdeel van Codarts, Hogeschool voor de Kunsten. Daar is hij sinds 1994 hoofdvak- docent orgel en arrangeren. Als organist is hij vaak te gast bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en bij de Philharmonie Zuid-Nederland.
Aart Bergwerff studeerde orgel, koordirectie en kerkmuziek aan het Rotterdams Conservatorium. Aan het Koninklijk Conservatorium te Den Haag studeerde hij improvisatie bij Bert Matter. Hij vervolgde zijn orgelstudie in Parijs bij Marie-Claire Alain en in Noord-Duitsland bij Harald Vogel. Zijn studie in Parijs sloot hij af met het behalen van de Prix de Virtuosité. In 2003 werd hij onderscheiden met de zilveren medaille van de Société Académique ‘Arts, Sciences et Lettres’ vanwege zijn verdiensten voor de Franse orgelcultuur.
